Początki psychologii na Uniwersytecie Jagiellońskim wiążą się z dwiema wielce zasłużonymi dla polskiej psychologii postaciami: Władysława Heinricha (1869 – 1957) i Stefana Szumana (1889 – 1972). Pierwszy z nich dał podstawy psychologii ogólnej, zaś drugiego uważa się za nestora polskiej psychologii rozwojowej. Heinrich, mając przygotowanie w zakresie matematyki i przyrodoznawstwa a także filozofii i psychologii (studiował w Zurychu i Monachium), założył przy wsparciu wybitnego fizyka A. Witkowskiego, Profesora w Katedrze Fizyki Doświadczalnej, w 1903 r Pracownię Psychologii Doświadczalnej, która została urządzona na poziomie europejskim, oparta na wzorach angielskich i amerykańskich. Tablica upamiętniająca to ważne dla nauki polskiej wydarzenie, jakim było powstanie Pracowni Psychologii Doświadczalnej znajduje się w gmachu Collegium Witkowskiego, przy ul. Gołębiej 13. W Pracowni tej prowadzono eksperymentalne badania nad uwagą, widzeniem przestrzennym, uczuciami. Od roku 1961 roku Pracownią kierował Włodzimierz Szewczuk.

Stefan Szuman ukończył studia z zakresu medycyny (w Monachium i Würzburgu); studiował także psychologię i pedagogikę w Poznaniu i tam doktoryzował się (1926) u Stefana Błachowskiego na podstawie rozprawy Sztuka dziecka.

W 1928 roku, w dniu 30 listopada na Uniwersytecie Jagiellońskim powołano Katedrę Psychologii Pedagogicznej. Kierownictwo tej nowopowstałej Katedry objął mianowany wówczas na profesora nadzwyczajnego, Stefan Szuman. Katedrą tą kierował do czasu przejścia na emeryturę. W 1963 roku kierownictwo katedry objęła uczennica Profesora, doc. dr hab. Maria Przetacznikowa. W 1968 roku, w ramach ogólnych zmian strukturalnych uczelni, jakie miały miejsce w Polsce, powołano Instytut Psychologii z Zakładami, wśród których znajdował się Zakład Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej, stanowiący kontynuację Katedry Psychologii Pedagogicznej.

W 2003 roku, w 75 rocznicę założenia Katedry Psychologii Pedagogicznej, wywodzącemu się z niej Zakładowi Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej, na wniosek Instytutu Psychologii, Senat Uniwersytetu Jagiellońskiego, uznając zasługi Profesora dla rozwoju polskiej psychologii, nadał Zakładowi imię założyciela – Stefana Szumana.

Początki psychologii rozwojowej na Uniwersytecie Jagiellońskim wyznaczają prace Stefana Szumana. W okresie międzywojnia powstało wiele prac teoretycznych i empirycznych Profesora. Niektóre z nich opracowywał wspólnie ze współpracownikami i uczniami. Na uwagę zasługują rozważania nad fizjologicznymi podstawami zjawisk rozwojowych, które Profesor zawarł w pracy przygotowanej wspólnie z biologiem S. Skowronem , Organizm i życie psychiczne (1934). Z kolei w pracy Geneza przedmiotu (1932) Szuman przedstawił etapy rozwoju poznawczego dziecka we wczesnych fazach ontogenezy. Zawarte w tym opracowaniu idee do dziś nie straciły na aktualności; nadal dobrze bronią się w zestawianiu z poglądami badaczy XXI wieku (por. Kaiser, 1995). Wartość dowodową mają dane z eksperymentów nad spostrzeganiem synkretycznym zawarte w pracy Obserwacje dotyczące tzw. synkretycznego spostrzegania u dziecka (1928). Główną pracą dotyczącą rozwoju myślenia, opublikowaną w okresie międzywojennym, jest książka Rozwój myślenia u dzieci w wieku szkolnym (1938), zawierająca przemyślenia i wyniki badań eksperymentalnych Profesora. Przedstawił w niej metodę analizy błędów, która pozwala na odkrycie istoty zmian rozwojowych w myśleniu dziecka oraz zaproponował klasyfikację rodzajów myślenia, wyróżniając: myślenie porządkujące, które służy układaniu materiału doświadczenia poprzez tworzenie pojęć rodzajowych; myślenie uogólniające, przejawiające się w używaniu sądów ogólnych, które streszczają wiedzę i doświadczenie; myślenie symboliczne, polegające na odkrywaniu sensu wypowiedzi kryjącego się poza tekstem dosłownym; myślenie kontrolujące i sprawdzające, przejawiające się w czuwaniu nad myślą i kontrolowaniu, w powstrzymywaniu się od sądu definitywnego przed zbadaniem racji do wydania takiego sądu. W książce tej znalazła się także własna koncepcja inteligencji Szumana, którą po raz pierwszy przedstawił w 1931 roku. Szuman wyróżnia dwa rodzaje inteligencji: potencjalną, jako zdolność uczenia się poprzez inteligentne myślenie oraz efektywną jako umiejętność sprawnego i skutecznego posługiwania się doświadczeniem przy rozwiązywaniu nowych problemów. Takie ujęcie inteligencji przywodzi na myśl zaproponowane nieco później przez R.B.Cattella rozróżnienie na inteligencję płynną jako zdolność do uczenia się i skrystalizowaną, zależną od doświadczenia.

Problemem wiążącym się z rozwojem intelektualnym dziecka jest rozwój jego pytań, który omówił Szuman w pracy Rozwój pytań dziecka (1939), w oparciu o obszerny materiał empiryczny. Pytania, zdaniem Profesora, są świadectwem nowej postawy dziecka wobec rzeczywistości: zadając różne pytania dziecko zmierza do uzyskania informacji drogą pośrednią. Szuman przedstawił klasyfikację dziecięcych pytań a także podał wskazówki co do udzielania na pytania dzieci odpowiedzi.

W okresie międzywojennym powstały także prace z zakresu sztuki dziecka, dotyczące rozwoju twórczości rysunkowej (Sztuka dziecka 1927), kolorystyki (Rozwój kolorystyki w sztuce dziecka, 1938 (wspólnie z K. Brzychczy). Na podstawie analizy rysunków i malowanek dziecięcych Szuman ustalił kryteria oceny rysunków i zaproponował etapy rozwoju dziecięcego rysunku wyróżniając okres bazgrot, idioplastyki i fizjoplastyki. Praca Szumana ukazała się równocześnie ze studium francuskiego psychologa i pedagoga G.H.Luqueta Le dessin enfantin. Zastanawia zbieżność niektórych wniosków i sformułowań obu autorów. Studium Szumana było jednym z wiele innych opracowań dotyczących ekspresji plastycznej dzieci, co wskazuje na to jak bardzo naukowe poszukiwania autora były zakorzenione w nurcie epoki. Wśród znaczących nazwisk badaczy rozwoju umiejętności rysowania, takich jak: G. Kerschensteiner, Victor Lowenfeld, G.H. Luquet, Philippe Wallon, Anne Cambier, pozostaje nazwisko polskiego uczonego - Stefana Szumana. I. Wojnar stwierdza, że praca Szumana o sztuce dziecka „potwierdza ogólniejsze tendencje i zainteresowania badawcze manifestowane w tej dziedzinie na całym świecie” (1990, s. 62).

Wiele opracowań poświęcił Profesor problemom wychowania. Do znanych prac z zakresu psychologii pedagogicznej należy Talent pedagogiczny (1939). Szuman uważał, że każdy dobry pedagog jest w jakimś zakresie uzdolniony, a rozmaitość uzdolnień pedagogicznych różnych nauczycieli w szkole wpływa dodatnio na kształtowanie umysłu, charakteru i wiedzy wychowanków.

Już ten zarysowy i wybiórczy przegląd problematyki, jaka była przedmiotem rozważań i badań Profesora z jego współpracownikami pokazuje jak ważne dla psychologii rozwojowej problemy były podejmowane i jakie nowatorskie znajdywały rozwiązania. Można powiedzieć, iż psychologia rozwojowa uprawiana w Katedrze Psychologii Pedagogicznej na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku stała na wysokim poziomie i stanowiła dobrą podstawę dla jej kontynuowania w latach następnych.

II wojna światowa spowodowała przerwanie tak dobrze zapowiadających się działań naukowych Profesora. Ale nawet w czasie wojny Szuman nie przerwał pracy naukowej. Wówczas powstały takie dzieła jak: Natura, osobowość i charakter człowieka (opublikowana po raz pierwszy w 1995 roku), Poważne i pogodne zagadnienia afirmacji życia (1947) oraz O kunszcie i istocie poezji lirycznej (1945).

Po wojnie pierwszymi asystentami Profesora Szumana byli: dr Stefan Suchoń, mgr Emilia Turska i Stanisława Piwowarówna. Kolejno w Katedrze zatrudnieni zostali jako wolontariusze: Anna Dzierżanaka (Wyszyńska) i Edward Franus a następnie, Maria Przetacznikowa. Wolontariusze wykonywali te same prace co asystenci, ale nie otrzymywali wynagrodzenia. Niemniej jednak wszyscy wspominają, że pełnienie funkcji wolontariusza w Katedrze Psychologii Pedagogicznej było dla nich zaszczytem. Stopniowo Profesor zatrudniał wolontariuszy na etatach bądź to Uniwersytetu Jagiellońskiego, bądź to Instytutu Higieny Psychicznej. Po wojnie Profesor Szuman prowadził wiele prac badawczych, dużo publikował, potrzebował więc asystentów do wykonywania badań, obliczeń, porządkowania materiałów. Asystentki zajmowały się organizacją badań w szkołach, czy przepisywaniem tekstów na maszynie, co doskonale robiła Anna Dzierżanka. Suchoń prowadził głównie obliczenia statystyczne, zaś do Edwarda Franusa należało przygotowywanie rysunków, fotografii, nagrań filmowych z badań i w ogóle obsługa aparatury. Do wykonywania tych prac E. Franus był przygotowany, bowiem ukończył Państwowy Instytut Robót Ręcznych w Warszawie, który miał charakter nauczycielskich studiów techniki rękodzielniczej i artystycznej.

W latach powojennych Katedra zajmowała pomieszczenia w budynku przy ul. Manifestu Lipcowego 13 (obecnie: Piłsudskiego), gdzie przed wojną mieściło się prywatne gimnazjum żeńskie im. Emilii Plater, a w czasie okupacji Urząd Stanu Cywilnego. Katedra zajmowała trzy pokoje, salę seminaryjną, magazyn na pomoce naukowe i ciemnię fotograficzną. W jednym pokoju znajdował się gabinet Profesora, a pozostałe dwa służyły asystentom. Większy z nich zajmowali: S. Suchoń, E. Turska, S. Piwowarówna i A. Dzierżanka, a mniejszy – E. Franus i M. Przetacznikowa. W pokoju większym odbywały się zebrania naukowe, konsultacje, które prowadził Profesor ze studentami i doktorantami; tu także przyjmowano gości krajowych i zagranicznych. Pokój ten pełnił także funkcję sekretariatu: tu przygotowywano korospendencję i składano maszynopisy prac Profesora oraz przechowywano protokoły z badań. W pokoju mniejszym przechowywano potrzebną do badań aparaturę.

Jak wspomina E. Franus (1998) Katedra była „kuźnią nauki typu tradycyjnego, w której mistrz był twórcą a asystenci służbą pomocniczą”. Profesor pracował w swym gabinecie od godzin rannych do wieczora, z małą przerwą na obiad. Swoje myśli zapisywał na papierze cyklostylowym ołówkiem, a drobne poprawki wymazywał gumką. Pismo miał drobne, niełatwe do odczytania. W czasie pracy nie rozstawał się z fajką. Profesor zarażał swoich asystentów pracowitością, ogromnym zaangażowaniem w pracę naukową i zainteresowaniem problemami rozwoju. Szuman lubił pracować w otoczeniu swoich uczniów, dzielić się z nimi swoimi odkryciami, przemyśleniami, inspirować swymi pomysłami i badawczą pasją. W dni wolne od pracy chętnie urządzał wspólne wycieczki, które także były okazją do naukowych dyskusji. Stąd w jego otoczeniu zawsze było wielu słuchaczy i współpracowników, a każdy z nich kontynuował jakiś kierunek badań, odwoływał się do jakiejś idei zapoczątkowanej przez Szumana. Katedrą kierował do momentu przejścia na emeryturą w 1961 roku.

W okresie powojennym rozpoczęto pionierskie badania nad rozwojem językowym dziecka. Przy współpracy swoich uczniów Szuman zgromadził obszerny materiał dzienniczków obserwacji, w których zapisywano wypowiedzi dziecka wraz z kontekstem wypowiedzi dorosłych, na tle sytuacji. Dzienniczki prowadziły osoby z najbliższego otoczenia Profesora, między innymi: Maria Przetacznikowa (dziennik Jasia), Władysław Dyner (dziennik Krzysia). Jakkolwiek dzienniczki były prowadzone z myślą o badaniach nad mową dziecka, okazało się, że mogą stanowić podstawę do opracowania wielu innych tematów dotyczących rozwoju dziecka. Posłużyły one do pokazania jaka jest orientacja dziecka w czasie (Rozwój orientacji dziecka w czasie, 1958) i w przestrzeni (Rozwój orientacji w przestrzeni, 1958), co wiedzą dzieci o budowie ciała ludzi i zwierząt (Rozwój orientacji dziecka w budowie i czynnościach ciała ludzi i zwierząt, 1958), jakie nawyki kształtowane są u dzieci 2 i 3-letnich (Rozwój i kształtowanie się nawyków u dzieci 2- i 3-letnich, 1958), jakie tematy podejmują dzieci w zabawie (Zabawy tematyczne dzieci, 1958). W ostatnich dwu dekadach naszego stulecia wielokrotnie używano materiału "szumanowskich" dzienniczków, by prześledzić początki i rozwój orientacji dziecka w jakimś problemie, np. w gospodarce, mowie pisanej, procesach poznawczych człowieka (badania prowadzone przez pracowników Zakładu Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej UJ).

Oparte na dzienniczkach badania słownictwa dzieci we wczesnym i średnim dzieciństwie przyniosły dane ilościowe, które odtąd mogły być podawane w polskich publikacjach obok danych dotyczących dzieci używających języka amerykańskiego (M.E.Smith; M.E.Nice), francuskiego (A.A.Descoeudres) czy niemieckiego (C. i W.Stern). Szczególną uwagę zwrócono na analizy treści słownika dzieci. Szuman uważał, że w miarę jak bogaci się słownik dziecka, poszerza się jego wiedza o świecie, doskonali zdolność rozumienia zjawisk a także wzrastają możliwości porozumiewania się z otoczeniem społecznym. Wyniki części szeroko zakrojonych analiz, prowadzonych m.in. przez Marię Przetacznikową i Lidię Geppertową, przedstawione zostały w pracy zbiorowej pod redakcją S.Szumana (O rozwoju języka i myślenia dziecka,1968). Materiał spisany w dzienniczkach został przetransponowany przez M.Smoczyńską na program komputerowy CHILDES (Child Language Data Exchange System) i stał się materiałem do badań porównawczych, międzyjęzykowych.

Wiele uwagi poświęcił Szuman rozwojowi procesów poznawczych, takich jak uwaga (O uwadze. Aktywizowanie i kształtowanie uwagi uczniów na lekcjach w szkole (1961). Pod jego kierunkiem prowadzono badania empiryczne w tym zakresie: sporządzano i analizowano protokoły lekcji zawierające dokładny ich opis, dosłownie zapisane wypowiedzi uczniów i nauczycieli oraz zdjęcia fotograficzne uczniów ukazujące zewnętrzne przejawy skupienia uwagi. Na podstawie tego materiału Szuman pokazał, jak wraz z rozwojem dziecka zwiększa się jego umiejętność skupiania uwagi a jednocześnie zmniejsza się ilość zabiegów nauczyciela prowadzących do skupienia uwagi ucznia oraz jakie zabiegi nauczycieli są najbardziej efektywne. W wyniku tych empirycznych prac powstała pierwsza w Polsce książka o uwadze i jej przejawach w procesie uczenia się.

Inny jeszcze zakres badań prowadzonych przez Szumana stanowią problemy wychowania przez sztukę (O sztuce i wychowaniu estetycznym, 1969). Na uwagę zasługują przemyślenia Profesora nad rolą sztuki w rozwoju człowieka. Doprowadziły one do stworzenia koncepcji, którą Szuman przedstawił w pracy O udostępnianiu, uprzystępnianiu i upowszechnianiu sztuki (1959). Najprościej mówiąc jest to koncepcja popularyzacji, przy czym można ją odnieść nie tylko do popularyzacji sztuki, ale do popularyzacji wiedzy naukowej również. Zdaniem Szumana, czynienie czegoś dostępnym i przystępnym do zrozumienia stanowi podstawę upowszechnienia. Profesor dokładnie określa warunki realizowania tego procesu. Uważa, że brak wiedzy w tym zakresie w odniesieniu do sztuki utrudnia właściwe upowszechnienie kultury estetycznej w społeczeństwie. Niezależnie od postępu, jaki dokonał się w zakresie możliwości upowszechniania i sztuki i nauki, koncepcja Szumana pozostaje w tym względzie aktualna. Szuman prowadził także szeroko zakrojone badania nad recepcją sztuki przez dzieci i młodzież: recepcją bajki przez dziecko, filmu, utworów literackich oraz nad rolą sztuki w wychowaniu. Kochał sztukę i starał się zrozumieć co jest jej istotą, czym obdarza ona człowieka. Uważał, że sztuka odgrywa w kształtowaniu człowieka nie mniejszą rolę niż nauka. Sam praktycznie zajmował się sztuką: grał na skrzypcach, malował, pisał wiersze.

Warto zwrócić uwagę na stosowane przez Szumana metody badania. Na pierwszym miejscu stawiał obserwację. Dane obserwacyjne były zapisywane nie tylko na papierze ale także rejestrowane za pomocą aparatu fotograficznego i filmowego. W wykładzie O celach i sposobach zastosowania zdjęć filmowych w naukowych badaniach psychologicznych (1951) pokazywał czemu służy filmowa rejestracja i jak należy z niej korzystać. Zaznaczał, że rejestracja filmowa stanowi surowy materiał, który trzeba umieć badać i analizować, jeżeli chce się osiągnąć rzeczywiste naukowe rezultaty. Metoda filmowa umożliwia dokładne studiowanie zjawisk ruchu i stawania się, służy utrwaleniu zjawisk i procesów zmieniających się i przeistaczających na oczach obserwatora, a właśnie fakty życia psychicznego są natury dynamicznej. Ważnym zadaniem badacza jest ustalenie kryteriów. Z tak opracowanego materiału można wyczytać jak działa świadomość.

Szuman był żywo zainteresowany problemami psychodydaktyki: przygotowywał psychologiczne podstawy do pracy nauczycieli, pisał dla nich podręczniki (po wojnie ukazały się: Psychologia wychowawcza wieku dziecięcego(1947), Psychologia wychowawcza wieku szkolnego (1948)), drukował wiele artykułów w czasopismach dla nauczycieli. Jego dydaktyczne przesłanie zawierało się w zachęcaniu nauczycieli do obserwowania dziecka i uświadamiania sobie, co znaczą jego zachowania oraz co z tego wynika dla nauczyciela. Ponadto zamieszczał wiele praktycznych wskazówek w pracach naukowych. I tak na przykład, pracę Rozwój pytań dziecka (1939) zamykają praktyczne uwagi dotyczące sposobu odpowiadania dorosłych na pytania dzieci, a praca O uwadze zawiera wskazówki dotyczące utrzymania dziecięcej uwagi na lekcji. Aktualnie przy Zakładzie Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej funkcjonuje Pracownia Psychologii Dziecka realizująca przesłanie Szumana, by psychologia była bliżej dziecka, bliżej człowieka.

Stefan Szuman był dobrze znany w środowisku naukowym i artystycznym Krakowa. Prowadził dyskusje z filozofem Romanem Ingardenem, pedagogiem Zygmuntem Mysłakowskim, współpracował z biologami: Stanisławem Skowronem, Wojtusiakiem, Jerzym Kreinerem, prowadził konsultacje z językoznawcami: Jodłowskim, Zenonem Klemensiewiczem, Milewskim, Stopą oraz literaturoznawcami: Stanisławem Pigoniem, eksperymentował nad stanami świadomości z Witkacym, tworzył kabaret z Janem Pougetem

We wspomnieniach z roku 1964 pisał: „Ich (współpracowników, uczniów – przyp. MKT) prace wskażą dopiero na dobre, czy jako pierwszy na Uniwersytecie Jagiellońskim profesor psychologii rozwojowej i wychowawczej stworzyłem coś, na czym dalej będzie można budować” (1964, s. 98).

Do najbliższych wspólpracowników i uczniów Szumana należy zaliczyć: Marię Przetacznik-Gierowską, (która kierowała Zakładem Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej w latach 1961 – 1990), Annę Dzierżankę-Wyszyńską, Władysława Dynera, Edwarda Franusa, Stefana Suchonia.

Największy wpływ na prace podejmowane w Katedrze a następnie Zakładzie Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej miała Profesor Maria Przetacznik-Gierowska, która pełniła funkcję kierowniczą do 1990 roku. Kiedy obejmowała Katedrę, pracowali w niej: E. Franus, A. Dzierżanka, S. Suchoń, Zofia Żarnecka. Stopniowo do zespołu dołączyli: Jan Kaiser, Grażyna Makiełło-Jarża, Aniela Kaczanowska, a w kolejnych latach: Stanisław Nieciuński, Maria Kielar-Turska, Jan Fenczyn, Maria Ligęza, Dorota Kubicka, Magdalena Smoczyńska, Ewa Szurek-Skwierawska, Adam Niemczyński

E. Franus w badaniach nad rozwojem stosował cenione przez Szumana nowoczesne techniki zapisu przejawów rozwoju, a mianowicie, fotografowanie i filmowanie. Zbierany przez wiele lat materiał posłużył do opracowania albumów rozwoju od niemowlęctwa aż po wiek przedszkolny (Rozwój niemowlęcia 1968, Rozwój małego dziecka 1976, Rozwój dziecka w wieku przedszkolnym 1975, Sprawdziany rozwoju 1975) wydawane przez Naszą Księgarnię. Albumy te zawierają unikalny zapis fotograficzny przejawów rozwoju, stanowiąc doskonały materiał dla zajęć dydaktycznych. Zaznaczyć należy, że Szuman nie tylko akceptował pomysł wydawania tych albumów ale napisał przedmowy do dwu pierwszych. Franus prowadził także badania nad rozwojem myślenia technicznego oraz psychologicznymi aspektami wychowania technicznego. Zagadnienia te choć nie stanowiły głównego nurtu badań i rozważań Szumana, budziły jego zainteresowanie. Po utworzeniu Instytutu Psychologii E. Franus objął kierownictwo Zakładu Psychologii Pracy.

Anna Dzierżanka-Wyszyńska prowadziła badania nad rozwojem w okresie średniego dzieciństwa. Dotyczyły one zmian rozwojowych w zakresie opanowywania umiejętności posługiwania się narzędziami codziennego użytku (Rozwój psychomotoryki małego dziecka 1972), orientacji w otoczeniu (Rozwój orientacji w otoczeniu u dzieci w wieku przedszkolnym 1972), kontaktów społecznych w grupach przedszkolnych. W 1971 roku, po uzyskaniu habilitacji, A. Dzierżanka-Wyszyńska objęła kierownictwo Zakładu Defektologii.

Jan Kaiser prowadził badania nad rozwojem małego dziecka. Zwrócił uwagę na związek między rodzajem środowiska wychowawczego (dom rodzinny, żłobek) a społecznymi reakcjami dziecka (1969). Kiedy uzyskał habilitację (1975), objął naukową opieką osoby, które pod jego kierunkiem przygotowały rozprawy doktorskie, a mianowicie: Jan Fenczyn, Maria Kujawa i Barbara Szmigielska-Siuta. Wkrótce Jan Kaiser opuścił Zakład i objął funkcję kierownika Pracowni Psychofizjologii, która z czasem została przekształcona w Zakład Psychofizjologii.

Grażyna Makiełło-Jarża prowadziła badania nad rozwojem psychicznym w środowisku rodzinnym. Aktywnie uczestniczyła w badaniach prowadzonych pod kierunkiem Profesor Marii Przetacznik-Gierowskiej nad procesem akceleracji rozwoju poznawczego i społecznego, w różnych środowiskach społecznych. W 1990 roku, po uzyskaniu stopnia doktora habilitowanego, odeszła z Zakładu i objęła funkcję kierownika Zakładu Psychologii Defektologicznej.

Jan Fenczyn prowadził badania nad opanowywaniem sztuki czytania przez dziecko. Po uzyskaniu habilitacji w 1988 roku przeniósł się do Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie.

Magdalena Smoczyńska doktorantka w Zakładzie Psychologii Rozwojowej a następnie asystentka prowadziła badania nad rozwojem językowym dzieci, zwłaszcza nad problemem gramatykalizacji. W 19 odeszła do Katedry Językoznawstwa Ogólnego na Wydziale Filologicznym UJ. Kieruje Pracownią Badań nad Językiem Dziecka; prowadzi badania nad wczesnym wykrywaniem nieprawidłowości w rozwoju mowy dziecka.

W latach dziewięćdziesiątych przyjęto do Zakładu nowych asystentów: Mariana Olejnika i Jana Łuczyńskiego, a do Pracowni – dr Jadwigę Wrońską.

* * *

Maria Przetacznik-Gierowska (1920 – 1995) najpierw studiowała polonistykę, co dało jej solidne podstawy do badań nad mową dziecka, zapoczątkowanych przez Szumana. Był to zasadniczy nurt badań M. Przetacznik-Gierowskiej. Sama prowadziła pod kierunkiem Szumana dzienniczek mowy swego synka Jasia. Obok analiz ilościowych w zakresie słownictwa dzieci (określenie zasobu słownikowego w okresie od 1;6 do 6;0; ustalenie proporcji poszczególnych części mowy w słowniku dziecka i ich frekwencji) prowadziła badania nad treścią słownika dzieci w zakresie przymiotników, wykazując, że dzieci najpierw używają określeń wartościujących i sensorycznych, zaś frekwencja określeń pośrednich wzrasta pod koniec wieku przedszkolnego (Odzwierciedlenie cech przedmiotów i zjawisk w mowie dziecka w wieku przedszkolnym, 1959). Opisała także funkcje określeń przymiotnikowych: dziecko za ich pomocą wyodrębnia poszczególne charakterystyki osób, przedmiotów i zjawisk a jednocześnie używanie tych nazw wspiera jego analizę spostrzeżeniową: dziecko uświadamia sobie, że postrzegane obiekty posiadają różne cechy. Prowadziła badania nad opanowywaniem przez dziecko struktur gramatycznych, co przejawia się w złożoności i strukturze zdania (Rozwój struktury i funkcji zdań u dzieci w wieku przedszkolnym, 1963). Opisała także funkcje dziecięcych wypowiedzi pokazując, iż pod koniec wieku przedszkolnego wypowiedzi dziecka są już długie, ale nie zawsze zwarte i uporządkowane: logika wypowiedzi jak gdyby nie nadąża za bogactwem słów i struktur gramatycznych.

Pod wpływem powstających w ramach psycholingwistyki rozwojowej nowych teorii opanowywania języka przez dziecko Przetacznik-Gierowska podejmowała nowe tematy badań, między innymi: posługiwanie się przez dzieci językiem w niektórych kontekstach społecznych wyróżnionych przez B. Bernsteina (Developmental and environmental factors in children’s instructional speech, 1983; The developmental and environmental determinants of the child’s narrative speech, 1985; Children’s comprehension of adult social control trough language, 1986), werbalna aktywność twórcza (The role of language in creative activity of preschool children, 1993); orientacja rodziców w rozwoju językowym dziecka (Parent’s beliefs about their children’s language development and stimulation, 1992) oraz umysłowa reprezentacja wiedzy o gospodarce i jej zmiany w ontogenezie w nawiązaniu do koncepcji P. Vergesa oraz A. E. Berti i A.S. Bombi (Nabywanie przez dzieci wiedzy o gospodarce w dyskursie z dorosłymi z najbliższego otoczenia, 1994).

W latach siedemdziesiątych, pod kierunkiem Profesor M. Przetacznik-Gierowskiej realizowane były przez pracowników Zakładu projekty badawcze dotyczące rozwoju językowego, a mianowicie: Językowe determinanty procesów poznawczych; Rozwój dzieci i młodzieży a środowisko społeczno-kulturowe. W badaniach tych uczestniczyli: A. Kaczanowska, M. Kielar-Turska, D. Kubicka, M. Ligęza, oraz pracownicy z innych Zakładów Instytutu Psychologii: B. Bertman, I. Kaiser-Grodecka, K. Klimasiński, M. Kliś.

Drugi obszar badań prowadzonych przez M. Przetacznik-Gierowską dotyczy zagadnień związanych z istotą i uwarunkowaniami rozwoju. Są to badania nad wpływem środowiska wychowawczego (rodzinnego i instytucjonalnego) na rozwój dziecka (Odrębność w rozwoju psychicznym dzieci do lat trzech wychowywanych w żłobkach i w rodzinach, 1969), a także badania nad zjawiskiem akceleracji w rozwoju fizycznym i psychicznym (Rozwój fizyczny, motoryczny i umysłowy dzieci i młodzieży, 1986 (wspólnie z A. Kaczanowską i G. Makiełło-Jarża). Zjawisko akceleracji rozwoju stanowiło temat projektu badawczego realizowanego przez 5 lat wspólnie z doktorantami i magistrantami.

W Zakładzie realizowano także przez kilka lat projekt badawczy dotyczący Twórczej aktywności dzieci i młodzieży. Efektem tych prac była m.in. publikacja Dziecko jako odbiorca literatury (wspólnie z M. Kielar-Turską,1992).

Przetacznik-Gierowska adaptowała szereg metod badania dziecka, między innymi: Skala Brunet-Lezine do badania psychofizycznego rozwoju małego dziecka, test Świat Ch. Bühler do badania osobowości małego dziecka, test Grimm i Scholer do badania sprawności językowej, które to metody są nadal wykorzystywane w badaniach rozwoju dziecka.

Maria Przetacznik-Gierowska jest autorką podręczników z zakresu psychologii rozwojowej i wychowawczej, które nadal służą studentom psychologii i pedagogiki (Rozwój psychiczny dzieci i młodzieży, 1967; Podstawy rozwoju psychicznego dzieci i młodzieży, 1973; Świat dziecka, 1993; Psychologia wychowawcza (wspólnie z Z. Włodarskim), 1994; Psychologia rozwoju człowieka, 1996).

Na uwagę zasługuje aktywność translatorska Profesor M. Przetacznik-Gierowskiej. Dzięki Jej przekładom dostępne stały się dla polskiego czytelnika najważniejsze prace Jeana Piageta: Narodziny inteligencji dziecka (1966), Inteligencja (1967).

Zainteresowana problemami zastosowań psychologii rozwojowej Profesor M. Przetacznik-Gierowska powołała w 1977 roku przy Zakładzie Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej Pracownię Psychologiczną, która mieściła się w budynku Szkoły Podstawowej nr 19. Było to miejsce badań naukowych, praktycznej działalności dla studentów; jednocześnie świadczono tu usługi dla szkoły: uczniów i nauczycieli. W Pracowni zatrudnione były dwie osoby: mgr Ewa Nowak i mgr Wanda Papugowa.

W okresie, kiedy Zakładem kierowała Profesor Maria Przetacznik-Gierowska, nawiązano i podtrzymywano kontakty z wieloma ośrodkami i badaczami za granicą, takimi jak m.in.: R. Brown, R. Clark, P. Griffith, G. Wells, J. Prucha, J. Sachs.

Podobnie jak jej nauczyciel, M. Przetacznik-Gierowska potrafiła skupić wokół siebie wiele osób zainteresowanych badaniami nad rozwojem i zachęcić je do własnych poszukiwań badawczych. Była otwarta na pomysły swoich uczniów, dzięki czemu poszerzał się zakres tematów badawczych i rosła wiedza o rozwoju człowieka, a kierowany przez nią Zakład Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej postrzegany był jako najbardziej prężny ośrodek psychologii dziecka w kraju. Zakład zajmował nadal pomieszczenia na II piętrze w budynku przy ul. Piłsudskiego 13.: gabinet kierownika Zakładu, 4 pokoje asystentów, sala seminaryjna wygospodarowana z korytarza oraz pomieszczenie gospodarcze.

W okresie 1990 – 1996 roku Zakładem Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej kierował uczeń M. Przetacznik-Gierowskiej – doc. dr hab. Adam Niemczyński zainteresowany teoriami i modelami indywidualnego rozwoju człowieka (Modele indywidualnego rozwoju człowieka, 1980). Rozwinął badania nad rozwojem człowieka w dorosłości z perspektywy life span, ze szczególnym zwróceniem uwagi na rozwój moralny. Pod jego kierunkiem realizowano dwa projekty badawcze: Organizacja i rozwój myślenia biograficznego – zagadnienia współzależności rozwoju struktury myślenia biograficznego, sądu społeczno-moralnego, inteligencji operacyjnej oraz ich stosunku do ogólnej sprawności umysłowej (1984 – 1985) oraz Rozwój struktur poznawczych i osobowości w wieku dojrzałym (1987 – 1989). Opracował adaptację metody L. Kohlberga do badania rozumowania moralnego (1985), przełożył wraz ze współpracownikami test Resta do badania rozwoju moralnego oraz opracował Metodę Dylematów Biograficznych do badania rozumowania moralnego. Pod jego kierunkiem powstało wiele prac magisterskich na temat rozwoju moralnego po adolescencji. Pełnił funkcję promotora w przewodach doktorskich: Doroty Czyżowskiej, Ewy Gurby, Mariana Olejnika, które to osoby zostały następnie zatrudnione w Zakładzie.

Współpracował z Max Planck Institute for Human Development and Education
kierowanym przez prof. Paula Baltesa; z Instytrutem Psychologii w Padwie kierowanym przez prof. Di Stefano; z L Kohlbergiem oraz z Uniwersytetem w Worcester (USA).

W 1995 roku A. Niemczyński przy współpracy całego Zakładu zorganizował VII Europejską Konferencję Psychologii Rozwojowej w Krakowie, w której udział wzięli badacze rozwoju człowieka z Europy Zachodniej i Wschodniej.

W 1996 roku, po podziale Instytutu Psychologii i utworzeniu Instytutu Psychologii Stosowanej na Wydziale Zarządzania i Komunikacji Społecznej z Zakładu Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej odeszli: dr A. Kaczanowska, dr J. Łuczyński. Na Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej UJ przeszedł również w 1997 roku doc. dr hab. A. Niemczyński, gdzie prowadzi badania nad rozwojem w dorosłości oraz zarządzaniem w oświacie. Jest założycielem Sekcji Psychologii Rozwojowej przy Polskim Towarzystwie Psychologicznym (1991/92). Utrzymuje nadal kontakty z Zakładem poprzez Sekcję Psychologii Rozwojowej oraz czasopismo Psychologia Rozwojowa (dawniej: Kwartalnik Polskiej Psychologii Rozwojowej), którego był współredaktorem (do 2007 roku).

Od 1997 roku Zakładem Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej im. Stefana Szumana kieruje Maria Kielar-Turska. Prowadzi badania nad rozwojem sprawności językowych i komunikacyjnych w dzieciństwie (Mowa dziecka – słowo i tekst, 1989), rozwojem reprezentacji poznawczej, recepcją literatury przez dziecko (Dziecko jako odbiorca literatury (wspólnie z M. Przetacznik-Gierowską, red.), 1992), stymulowaniem rozwoju poznawczego w dzieciństwie (Jak pomagać dziecku w poznawaniu świata, 1992). Od 2000 roku pełni funkcję przewodniczącej Sekcji Psychologii Rozwojowej Polskiego Towarzystwa Psychologicznego oraz współredaktora, a od 2007 roku redaktora naukowego czasopisma Psychologia Rozwojowa (poprzednio: Kwartalnik Polskiej Psychologii Rozwojowej).

Obejmując kierownictwo Zakładu M. Kielar-Turska przyjęła dwa cele. Po pierwsze - kontynuacja S. Szumana idei dotyczących rozwoju a przez to pielęgnowanie krakowskiej szkoły psychologii rozwojowej. Po drugie – otwarcie na nowe koncepcje i sposoby badania rozwoju. Pierwszy cel realizowany jest przez przekazywanie współpracownikom i studentom osiągnięć S. Szumana i M. Przetacznik-Gierowskiej oraz nawiązywanie przez współpracowników do tych idei w badaniach własnych. W Zakładzie nadal prowadzone są badania nad rozwojem sprawności językowych i komunikacyjnych, a wyniki tych badań przedstawiane na konferencjach krajowych i zagranicznych

Drugi cel realizowany jest przez współpracowników, doktorantów, studentów w podejmowaniu nowych tematów, stosowaniu nowych metod badania rozwoju oraz nawiązywaniu kontaktów z badaczami z różnych ośrodków w kraju i za granicą. Forum do prezentowania wyników prac poszczególnych osób są odbywające się regularnie zebrania naukowe Zakładu oraz seminaria doktoranckie.

W 1996 roku prace badawcze Zakładu zostały wzbogacone o nowy dział: psychologię muzyki, dzięki Pani Profesor Maria Manturzewskiej, która podjęła pracę w Instytucie Psychologii. Pani Profesor Manturzewska, uczennica Profesora Szumana, prowadziła seminaria doktoranckie i magisterskie z zakresu psychologii muzyki. Pod Jej kierunkiem powstały prace na temat roli środowiska rodzinnego w rozwoju zainteresowań muzycznych oraz postawach młodzieży wobec muzyki współczesnej. Z kolei seminarium na temat rozwoju w ciągu życia osób utalentowanych zaowocowały opracowaniem kilku ciekawych psychobiografii.

Aktualnie w Zakładzie Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej im. Stefana Szumana pracują następujące osoby: dr Marta Białecka-Pikul, dr Arkadiusz Białek, dr Dorota Czyżowska, dr Ewa Gurba, prof. dr hab. Maria Kielar-Turska, dr Anna Kołodziejczyk, dr hab. Dorota Kubicka, dr Maria Kujawa, mgr Ewa Nowak, dr Jadwiga Wrońska.

Badania prowadzone aktualnie w Zakładzie dotyczą kilku tematów. Niektóre z nich stanowią kontynuację tematów podejmowanych już we wcześniejszym okresie, inne zaś nawiązują do aktualnych kierunków i obszarów badań w psychologii rozwojowej.

Nadal prowadzone są, rozpoczęte przez S. Szumana a następnie kontynuowane przez M. Przetacznik-Giewrowską, badania nad rozwojem językowym w dzieciństwie. Dotyczą one szeregu szczegółowych tematów, takich jak: rozwój znaczeń, zmiany rozwojowe w zakresie kompetencji narracyjnej, rozwój kompetencji komunikacyjnej w dzieciństwie i w wieku senioralnym. Badania S. Szumana oraz M. Przetacznik-Gierowskiej nad zawartością treściową słownika dzieci znalazły kontynuację w studiach nad rozwojem reprezentacji poznawczej w różnych jej modułach. Prowadzone są badania w zakresie tzw. dziecięcych teorii umysłu, problemu intensywnie eksplorowanego przez badaczy rozwoju od lat siedemdziesiątych, badania nad funkcjami zarządzającymi w okresie dzieciństwa i wieku senioralnym, oraz nad zagadnieniem przyjmowania perspektywy..

Do rozważań Szumana nad sztuką dziecka oraz wychowaniem estetycznym nawiązują badania D. Kubickiej nad aktywnością twórczą dzieci, a także studia D. Kubickiej i A. Kołodziejczyk nad wpływem mediów na człowieka.

Intensywne badania prowadzone są nad rozwojem w okresie adolescencji i dorosłości. Przedmiotem poszukiwań badawczych są zmiany w sferze społeczno-moralnej i poznawczej. Prace te nawiązują zarówno do badań Szumana, jak i badań Niemczyńskiego. W badaniu zmian rozwojowych w dorosłości obok standardowych narzędzi ilościowego pomiaru, stosowane są metody jakościowe w badaniach nad rozwojem, nawiązujące do koncepcji rozwoju w dorosłości Balthesa i propozycji metodologicznych Mc Adamsa.

Odrębny obszar stanowią badania nad zaburzeniami rozwoju, takimi jak, opóźnienia rozwoju mowy, dysleksja czy autyzm. Ponadto prowadzone są prace nad stymulowaniem rozwoju poznawczego w dzieciństwie i w okresie dorastania.

Pracownicy Zakładu, doktoranci i magistranci biorą udział w przygotowywaniu metod badania psychologicznego w formie adaptacji testów zagranicznych i tworzeniu własnych technik badawczych. Dotychczas przygotowano w wersji eksperymentalnej adaptację testu PLAI (Preschool Language Assesment Instrument) do badania kompetencji językowych i poznawczych dzieci w wieku przedszkolnym. W toku opracowania jest adaptacja testu CELF (Clinical Evaluation of Language Fundamentals – Preschool UK) do badania sprawności językowych dzieci w wieku przedszkolnym.

Przetłumaczono i przystosowano do warunków polskich Skalę Doświadczeń(Experiences Scale) i Skalę Aktywności (Activities Scale) autorstwa Ph. A. Silvy, przeznaczoną dla rodziców małych dzieci. Przygotowano przygotowały skalę do badania kompetencji komunikacyjnej dzieci, dla nauczycieli i rodziców.

Na uwagę zasługuje aktywność translatorska pracowników Zakładu. D. Kubicka (wspólnie z M. Gawlik) przełożyła z języka angielskiego książkę B. Bettelheima, a M. Białecka-Pikul przetłumaczyła z języka angielskiego książkę J. Dunn „Przyjaźnie dzieci”. Pracownicy Zakładu wzięli udział w przygotowaniu podręcznika z zakresu psychologii rozwojowej, zarówno wersji pierwszej (pod red. B. Harwas-Napierały i J. Trempały, 2000, PWN), jak i wersji drugiej (PWN, 2011).

Sekcja Psychologii Rozwojowej PTP, od początku związana z Zakładem, nadal ma tu swoje miejsce, także w znaczeniu przestrzennym. Pracownicy Zakładu wchodzą w skład Zarządu Sekcji oraz Komitetu Redakcyjnego Psychologii Rozwojowej.

Pracownicy Zakładu brali aktywny udział w organizowaniu kilku ważnych naukowych konferencji, a mianowicie: XII Ogólnopolskiej Konferencji Psychologii Rozwojowej: W poszukiwaniu nowych sposobów wyjaśniania rozwoju (2003), XXXII Zjazdu Naukowego PTP: Żyć wspólnie – odkrywać Innego, przeciwdziałać zniewoleniu, realizować wspólne cele (2005, przewodnicząca: M. Kielar-Turska ) oraz śródrocznego seminarium Sekcji Psychologii Rozwojowej: Z badań nad rozwojem reprezentacji poznawczej (2007: przewodnicząca: M. Kielar-Turska).

Przy Zakładzie funkcjonuje Pracownia Psychologii Dziecka, którą kieruje dr Jadwiga Wrońska. Pracownia mieści się na terenie Szkoły Podstawowej nr 106 w Krakowie. Funkcję psychologa szkolnego pełni mgr Ewa Nowak. Pracownia organizuje zajęcia i praktyki dla studentów, prowadzi badania diagnostyczne dzieci oraz służy pomocą nauczycielom w rozwiązywaniu problemów natury psychologicznej.